ZEMSTA

Reżyseria: Andrzej Wajda
Zdjęcia: Paweł Edelman
Muzyka: Wojciech Kilar
W rolach glownych:
Roman Polanski, Janusz Gajos, Andrzej Seweryn, Katarzyna Figura, Daniel Olbrychski,
Agata Buzek, Rafal Krolikowski

Znakomita adaptacja literackiej perelki romantyzmu piora Aleksandra Fredry. Andrzej Wajda powrocil do wielkiej formy, realizujac film madry, zabawny, dynamiczny i ponadczasowy. O niebo lepszy od "Pana Tadeusza". Akcje "Zemsty" osadzil sto lat wczesniej niż w literackim pierwowzorze i to w aurze zimowej.

Kluczem do sukcesu sa jednak kreacje aktorskie. Janusz Gajos przeszedl samego siebie budujac postac prostego, porywczego i bezkompromisowego Czesnika Raptusiewicza. Nie ustepuje mu Andrzej Seweryn jako przebiegly, dwulicowy Rejent Milczek. Zupelnie “niefredrowski” jest Papkin w interpretacji Romana Polanskiego, czlowiek zagubiony, ktory staje sie instrumentem w rekach zwasnionych stron.(...)
Fragment recenzji z Życia Warszawy

KROTKA Historia "Zemsty" Aleksandra Fredry
W listopadzie 1828 roku Aleksander Fredro poslubil Zofie Skarbkowa. W posagu zony otrzymal m.in. polowe starego zamczyska w Odrzykoniu w Galicji. W roku 1829, przegladajac zgromadzone w zamku archiwalne dokumenty, natrafil na akta procesu sadowego, jaki toczyl sie w XVII wieku miedzy wlascicielami dwoch czesci zamku - Janem Skotnickim i Piotrem Firlejem. Janusz Maciejewski we wstepie do jednego z wydan Zemsty (Wrocław - Warszawa 1959) okresla pierwszego mianem szczwanego pieniacza i kretacza, drugiego zas nazywa zawadiaka i gwaltownikiem. Spor trwal dlugo i byl zazarty. Zakonczyl sie po z gora trzydziestu latach malzenstwem syna Firleja z Zofia Skotnicka. Autentyczne wydarzenia zainspirowaly Fredre do napisania - w latach 1832-1833 - Zemsty. 

Komediopisarz zamierzal poczatkowo przeniesc akcje w czasy mu wspolczesne. Do naszych dni dochowaly sie fragmenty poszczegolnych aktow i ogolny plan pierwotnej wersji, w ktorej nie dochodzilo do pogodzenia sie antagonistow, a postaci zostaly nieco inaczej lub zgola odmiennie nazwane. Np. pozniejszy Papkin byl Papkiewiczem, Czesnik - Baronem, a Rejent Milczek - Kielbikiem. Zamiast Podstoliny mielismy Pania Rublowa. W trakcie pracy nad Zemsta Fredro stopniowo odchodzil od pierwotnego zamyslu, przetwarzal charakterystyke postaci. 

Fabule sztuki umiescil ostatecznie w koncu XVIII wieku, a wiec w czasach, w ktorych - jak mowi Andrzej Wajda - szlachecka, sobiepanska Polska upadla m.in. wlasnie przez takie postawy, jakie reprezentuja Czesnik i Rejent.

TRUDNA WYPRAWA W GRONIE PRZYJACIÓŁ
W tak trudna podroz, jaka jest realizacja filmu wedlug Zemsty, mozna wyruszyc tylko z przyjaciolmi - zwierza sie Andrzej Wajda. Twierdzi, ze nie wybralby sie w nia, gdyby nie mial przy sobie wspanialych aktorow, preznych producentow oraz pelnych inwencji i zapalu do pracy wspolrealizatorow. Z wieloma osobami z obsady i ekipy zdjeciowej Zemsty rezyser wielokrotnie spotykal sie przy pracy nad swoimi wczesniejszymi projektami, zarowno filmowymi jak i teatralnymi czy telewizyjnymi. Sposrod aktorow, najdluzej trwajaca przyjaznia z Wajda moze poszczycic sie wspomniany wyzej Daniel Olbrychski, ktory debiutowal w Popiolach, nakreconych przez tworce Zemsty w 1965 roku. Wystapil w najslynniejszych filmach Wajdy z przelomu lat 60. i 70., m.in. we "Wszystko na sprzedaz", "Weselu", "Ziemi obiecanej" i "Pannach z Wilka". Po bez mala dwudziestoletniej przerwie, spowodowanej wylacznie wzgledami zawodowymi, obaj artysci, ku obopolnej radosci, wznowili wspolprace w Panu Tadeuszu, w ktorym Olbrychski gral Gerwazego. Daniela mozna ogladac w chyba dwudziestu moich filmach. Razem spedzilismy na planie nasze najlepsze lata zycia. 

Jest cos wzruszajacego w tym, ze teraz starzejemy sie razem. Choc przeciez jeszcze nie tak dawno wyprowadzilem go ze Szkoly Teatralnej na Miodowej jako studenta pierwszego roku aktorstwa, aby zagral w "Popiolach". Niemal rownie pokazna ilosc filmow Wajdy ma w swoim aktorskim dorobku Andrzej Seweryn - Rejent Milczek z Zemsty. Zaczelo sie od Ziemi obiecanej, po ktorej przyszly wspolczesne dramaty, Bez znieczulenia i Dyrygent, a po nich - znow kostiumowe: Danton i Pan Tadeusz. Seweryn potrafi zagrac wszystko, zawod aktora nie ma przed nim tajemnic - mowi rezyser "Zemsty". Jego wyjazd do Paryza i odnoszone tam sukcesy zasialy w nas zwatpienie, czy po latach przypomni sobie rowniez polskie kino. Dzis juz wiadomo, ze Andrzej Seweryn jest niezastapionym aktorem naszej kinematografii, co potwierdzaja jego liczne kreacje z ostatnich lat. Jak moglbym po naszym spotkaniu w filmie "Pan Tadeusz" pominac taka okazje, jaka daje Sewerynowi postac Rejenta Milczka w "Zemscie"? Oponenta Rejenta Milczka - Czesnika Raptusiewicza - gra Janusz Gajos, ktory stworzyl wybitna kreacje w telewizyjnym widowisku Andrzeja Wajdy Bigda idzie!!!. 

Uwazam go za jednego z najwiekszych polskich aktorow wspolczesnych - mowi rezyser. Przemawia za tym nie tylko skala jego talentu, ale i ogromna pracowitosc. Czesnik to wyjatkowa rola, polaczenie okrutnej zawzietosci z dziecinna naiwnoscia. Gralo ja tylu najwiekszych polskich aktorow. Dla tej roli Janusz Gajos postanowil na czas realizacji "Zemsty" porzucic wszystkie inne zajecia zawodowe, co najlepiej swiadczy o tym, jak powaznie artysta ten potraktowal moje wezwanie, aby sie z nia zmierzyl. Dla Andrzeja Wajdy od poczatku pracy nad Zemsta bylo jasne, ze Podstoline zagra Katarzyna Figura. Wierzylem, ze w tym wzgledzie nie zawiedzie mnie instynkt rezysera, a ulubienicy naszych widzow nie zawiedzie z kolei instynkt aktorski i pozwoli oddac wszystkie wdzieki i umiejetnosci ozywieniu na ekranie jednej z najlepiej napisanych postaci kobiecych w polskiej literaturze. 

Powierzenie roli Klary Agacie Buzek moze wydac sie na pierwszy rzut oka zaskakujace, a przynajmniej nieoczywiste. Z Agata Buzek chcialem pracowac od dawna, ale nie mialem dla niej odpowiedniej roli, ktora okazala sie dopiero Klara - mowi Wajda. Rzewnych szlachcianek z polskiego dworku mielismy w naszym kinie pod dostatkiem. Obserwujac od dluzszego czasu Agate, wiedzialem, ze ta aktorka zagra inna Klare - taka, z ktora moze identyfikowac sie dzisiejsza mloda publicznosc. Partner Agaty Buzek z Zemsty - Rafal Krolikowski, filmowy Waclaw - debiutowal pod kierunkiem Andrzeja Wajdy w Pierscionku z orlem w koronie, w roku 1992. Rezyser cieszy sie z ponownej wspolpracy: Milo po latach spotkac aktora, ktory rozpoczynal kariere w moim filmie, zwlaszcza, ze od tamtego czasu Rafal zagral wiele rol, odnoszac sukcesy zarowno na scenie jak i na ekranie. Rola Waclawa nalezy do najmniej wdziecznych w "Zemscie". Wsrod aktorow utarlo sie nawet powiedzenie: "Obys zagral Waclawa!". Tym ciekawiej bylo wspolnie z Rafalem pokonywac te przeszkode. 

Najwieksza obsadowa sensacja Zemsty jest Roman Polanski w roli Papkina. Czasem w postac te wciela sie mlodszy aktor - tlumaczy swoja decyzje Andrzej Wajda. Polanski wyglada jeszcze na tyle mlodo, ze moze zagrac kogos, kto kreuje sie na bohatera, lowce przygod i kochanka. Zarazem jednak widac, ze przekroczyl juz smuge cienia i ma za soba wszystkie mozliwe doswiadczenie zyciowe. Papkin nadaje wydarzeniom z "Zemsty" bieg i kierunek, ale jednoczesnie ma swiadomosc, ze juz nic wiecej nie osiagnie, co najwyzej, ledwo wyplatawszy sie z jednej opresji, wpadnie w nastepna. Do tej niezbyt wesolej konkluzji doprowadzil Fredro najzabawniejsza postac w calej komedii. Wajda zastanawia sie, co sklonilo Polanskiego, ktory nieczesto pojawia sie jako aktor w teatrze czy w kinie (nawet we wlasnych filmach), do zagrania Papkina. Mysle, a nawet jestem pewien, ze przesadzila o tym chec zmierzenia sie z ojczystym jezykiem, z rola, ktora jest legenda polskiego teatru. Doszly tez zapewne powody sentymentalne: role Papkina zaproponowal przeciez rezyser Pokolenia - filmu, ktorym czterdziesci siedem lat temu Roman Polanski wkroczyl do kina.

Podsumowujac rozwazania o obsadzie Zemsty, nie sposob pominac wyrazistych kreacji wytrawnych aktorow w rolach epizodycznych. Murarza zagral znakomity krakowski artysta Jerzy Nowak, znany m.in. z Amatora Krzysztofa Kieslowskiego i Historii milosnych Jerzego Stuhra oraz z szeregu slynnych kreacji na scenie Teatru Starego w Krakowie. W 1963 roku zagral Pana Mlodego w Weselu Stanislawa Wyspianskiego, w inscenizacji Andrzeja Wajdy. Konrad Swinarski obsadzil go w roli Pankracego w Nieboskiej komedii Zygmunta Krasinskiego. Smigalskiego gra Lech Dyblik, ktorego ogladalismy w filmowych superprodukcjach ostatnich lat, m.in. w Ogniem i mieczem, Panu Tadeuszu i Przedwiosniu. Cezary Zak, grajacy Perelke, podbil serca widzow wystepujac w popularnych serialach komediowych, takich jak 13 posterunek, Miodowe lata, czy Na dobre i na zle.